;کشتی
کشتی همانند بسیاری از ورزشهای بی هوازی فشار زیادی را بر سیستم متابولیک بدن وارد می سازد. ویژگی دیگر این رشته قرار گرفتن آن در بین رشته های ورزشی وابسته به وزن است.از دیدگاه سیستم متابولیسم بدن، کشتی از جمله سنگین ترین رشته های ورزشی محسوب میشود و نیاز به آمادگی جسمانی مناسب به جهت مقاومت در برابر تغییرات شدید سیستم اسید – باز پلاسمای خون دارد.
به عنوان یک قانون کلی، بدن یک کشتی گیر به قدرت، توان و استقامت عضلانی نیاز دارد. بعلاوه مسئله کنترل وزن از ویژگیهای بسیار مهمی است که چه در دوره تمرینات و مسابقات و چه حتی در دوره استراحت ورزشکار، میبایست مورد توجه و کنترل باشد. از طرفی چون دوره تمرینات و رقابتها در کشتی نسبتاً طولانی است، ریسک بروز آسیبهای جسمانی بالاست و توجه به مبانی پیشگیری از صدمات ورزشی بسیار حاﺌز اهمیت است.
نیازهای جسمانی بدن یک کشتی گیر
این نیازها عموماً تحت تاثیر دو عامل کلی قرار می گیرند؛ اول کیفیت و میزان تغییرات وزن بدن ورزشکار و دوم برنامه زمانی مسابقات در پیش. در واقع توانایی یک ورزشکار در تامین نیازهای جسمی و روانی پیش از یک مسابقه ورزشی است که میتواند وی را تبدیل به یک قهرمان برتر سازد .
به جهت درک عمیق این نیازهای جسمانی، بهتر است تا به مرور لحظاتی از یک مسابقه کشتی بپردازیم. با مرور این سناریوی ورزشی قادر خواهیم بود تا علاوه بر شناسایی نیازهای فیزیکی بدن ورزشکار، به اهمیت اصول لازم در بدن سازی کشتی گیران که ویژگیهای خاص خود را دارد، پی ببریم ولی قبل از آن بهتر است مروری کوتاه بر منابع انرژی داشته باشیم.
منابع انرژی موردنیاز رشته کشتی
واضح است که ماهیت رشته کشتی نیازمند سیستمهای انرژی هوازی و بیهوازی است. نیاز به انرژی در طی یک مسابقه به حداکثر ممکن میرسد و لازمه پایداری کشتیگیر تامین سوخت مورد نیازهرعضله درگیر بنا به نوع حرکت ویژه خود در طول مسابقه است.
مولکولATP تامین کننده انرژی مورد نیاز است بدن است که میبایست تا از مواد غذایی کربوهیدرات، پروتئین و چربی موجود در بدن تامین گردد.به بیانی دیگر سیستمهای تامین انرژی هوازی و بیهوازی هستند که ATP مورد نیاز بدن را از متابولیسم این سه ماده اصلی غذایی تامین میکنند.
با ادامه یافتن فعالیت شدید ورزشی بیش از ۲۰-۱۰ ثانیه، سیستم بیهوازی اسید لاکتیک شروع به کار میکند. در این سیستم طی چندین سری فعالیتهای بیوشیمیایی پیچیده مولکولهای مواد کروهیدرات شکسته میشوند و تولید انرژی(ATP) میکنند. در این سیستم بعلت عدم وجود اکسیژن کافی، مولکولهای کربوهیدرات بطور ناقص میسوزند و حاصل این فرایند علاوه بر تولید انرژی، مقادیری اسید لاکتیک نیز خواهد بود. نکته حائز اهمیت این است که در این سیستم فقط مولکولهای کربوهیدرات (مواد قندی) قابل استفاده هستند. این مواد قندی در بدن تبدیل به مولکولهای گلیکوژن شده ودر سلولهای عضلات و کبد ذخیره میشوند.
کشتی گیرانی که در آستانه رقابتهاتصمیم به کاهش وزن خود می گیرند و میزان غذای روزانه خود را کاهش میدهند، با کمبود مواد قندی وخالی شدن ذخیره های گلیکوژن مواجه میشوند که این خودمیتواند راندمان ورزشی شان را به شدت کاهش دهد.
تحقیقات نشان داده است که با شروع فعالیت سنگین ورزشی، فقط پس از چند ثانیه، بدنبال شروع فعالیت سیستم اسید لاکتیک، این ماده در سلولهای عضلات ترشح و سپس در جریان خون دیده میشود. از طرفی سیستمهای کنترل و تصفیه بدن شروع به دفع نمودن این ماده اسیدی میکنند. در ادامه فعالیت سنگین، تجمع اسید لاکتیک در عضلات و خون بتدریج افزایش یافته و به مراتب بیشتر از میزان دفع آن می گردد که ادامه این روند به شدت محیط سلولهای عضلانی و جریان خون را که در حالت عادی کمی قلیایی هستند به سمت اسیدی شدن هدایت می کند. زمانی که این تجمع از میزان تقریبی ۴ میلی مول بر لیتر خون بالاتر رود ( بالاتر از حد آستانه اسید لاکتیک ) اسیدوز متابولیک ( Metabolic Acidosis ) ایجاد میشود. اسیدوز با چندین مکانیسم به کاهش قدرت عضلات واختلال تمرکز و هوشیاری سیستم عصبی منجر می گردد که در کل باعث افت قوای بدنی و کاهش چشمگیر در قوای مطلق ورزشکار میشود. این شرایط تخریبی غالباً زمانی بروز میکنند که فعالیت شدید ورزشکار در حد ماکزیمم بین ۲ الی ۵ دقیقه طول بکشد.
همانطور که ذکر شد کاهش PH خون ناشی از اسیدوز متابولیک، با چندین مکانیسم باعث کاهش قدرت عضلات بدن میشود. اسیدوز با کاستن از فعالیت آنزیمهای موثر بر چرخه تولید انرژی و نیز با ایجاد اختلال در انقباض تارهای عضلانی موجب کاهش قدرت انقباض عضلات و نهایتاً کاهش قدرت، توان واستقامت عضلات بدن میشوند.در چنین شرایطی است که نقش تمرینات قدرتی و بدنسازی علمی کشتی گیران اهمیت خود را نشان میدهند. طراحی واجرای این نوع تمرینات با بالا بردن آستانه اسید لاکتیک بدن ورزشکاران، سلولهای عضلات را در برابر تجمع اسید لاکتیک مقاومتر کرده و باعث افزایش قدرت عضلات میشوند.
سیستم انرژی هوازی علاوه بر اینکه در تمام مراحل فعالیت بدنی میتواند در تولید انرژی مورد نیاز نقش موثری داشته باشد، نقش بسیار مهمی در مرحله ریکاوری عضلات چه در حین فعالیت و چه بعد از آن به عهده دارد . سوخت اولیه این سیستم می تواند هر سه نوع مواد پایه غذایی ( کربوهیدرات ، پروتئین و چربی ) را شامل شود.
همینکه یک فعالیت عضلانی آغاز میگردد هر سه سیستم تامین انرژی شروع به فعالیت می کنند. نوع، شدت و زمان فعالیت عضلانی است که چگونگی و میزان استفاده از هر سیستم تامین انرژی را در هر زمان مشخص میسازد.
حال اجازه بدهید تا به مرور یک مثال بپردازیم. با شروع یک مسابقه کشتی، بیشترین حد انرژی مورد نیاز از سیستم انرژی هوازی شروع به تامین میشود. پس از گذشت چند ثانیه ناگهان کشتی گیر ما با حمله به حریف سعی در قفل نمودن سر و گردن ( Head locking) وی میکند. درست در همین لحظه عضلات بازوها وناحیه پشت وکمر که با فشار زیادی روبرو شده اند، جهت تامین انرژی مورد نیاز خود به سمت سیستم بیهوازی و میآورند. این در حالی است که عضلات در نواحی اندام تحتانی، همچنان از سیستم انرژی هوازی استفاده میکنند. سپس او ناگهان تصمیم به زیرگیری ( Single Leg Take Down ) از یک پای حریف می کند. در این لحظه انرژی مورد نیاز پاهای او به شدت افزایش می یابد و عضلات او به جهت تامین این نیاز شدید و فوری به استفاده از سیستم انرژی فسفاژن رو می آورند. حریف مقاومت میکند و کشتی گیر ما مترصد فرصتی است تا به ناگهان زیر را کشیده و حریف را به خاک ببرد. ادامه مقاومت حریف انرژی زیادی را طلب می کند که کاملاً از سیستم بیهوازی تامین میشود. لحظه ای که کشتی گیر ما به ادامه فن می پردازد ناگهان عضلات دستها و کمر به جهت تامین انرژی انفجاری مورد نیاز خود از سیستم بیهوازی اسید لاکتیک به سیستم بیهوازی فسفاژنمتمایل میشوند و پس از اجرای فن براساس شدت فعالیت مجدداً ظرف چند ثانیه به سیستم هوازی یا اسید لاکتیک باز می گردند. در ادامه رقابت تا زمان استراحت یا پایان مسابقه، چرخه تبدیل سیستمها همچنان در حال تغییر و تحول باقی می ماند.
چنانکه میدانیم سیستم فسفاژن اگر چه قادر به تامین انرژی ناگهانی و زیاد است لیکن به جهت محدودیت در سوخت خود پس از۵ الی ۱۰ ثانیه غیر فعال می شود و عضلات به سیستم اسید لاکتیک بر میگردند. ادامه فعالیت باعث تجمع افزاینده اسید لاکتیک در عضلات میشود وعضلات به جهت خلاص شدن از تجمع این ماده شروع به انتقال آن به جریان خون می کنند و بتدریج میزان اسید لاکتیک خون افزایش می یابد. ادامه این افزایش بتدریج بالاتر از آستانه اسید لاکتیک رفته، ورزشکار را با کاهش قدرت و درد درعضلاتبدن و کاهش سطح هشیاری مواجه میکند که کیفیت ادامه مبارزه را با مشکل روبرو میسازد. ادامه این روند ورزشکار را از نفس می اندازد و قدرت اجرای فن و مقاومت در برابر اجرای فن حریف را از وی سلب می کند. اینجاست که ورزشکار آماده تر که بطور درست و علمی به بدنسازی پرداخته است قادر خواهد بود تا شرایط اسیدوز متابولیک را بهتر تحمل کند و قادر به ادامه رقابت و کسب نتیجه گردد. وقفه های کوتاه مدتی که مثلاً کشتی گیر به جهت رسیدگی به آسیب دیدگی خود از تشک خارج میشود در حدی نیست که عضلات قادر به ریکاوری گردند. حتی زمان استراحت مسابقه نیز که نیم دقیقه میباشد برای ریکاوری کامل کفایت نمی کند و به همین جهت میبایست تمرینات ورزشی با هدف تقویت توانایی ریکاوری مدنظر قرار گیرد.
چنانکه ملاحظه میشود نبود فرصت لازم به جهت ریکاوری در حین مسابقات، کشتی گیر را ملزم میسازد تا با انجام بدنسازی مناسب قادر به تحمل اسیدوز متابولیک گردد.ماهیت حرکات وفنون در حین اجرای کشتی غالباً بگونه ای است عضلات بالاتنه بیشتر درگیر حرکات مقاومتی وعضلات اندام تحتانی بیشتر درگیر حرکات ناگهانی شدید و انفجاری هستند. به بیان دیگر عضلات بالاتنه بیشتر متکی بر سیستم انرژی اسیدلاکتیک و عضلات پایین تنه بیشتر متکی بر سیستم انرژی فسفاژن هستند. این واقعیت میبایست در مراحل بدنسازی و تقویت سیستمهای انرژی کشتی گیران مورد توجه قرار رفته و تمرینات لازم و ویژه ای برای هر قسمت از بدن طراحی شود.
دکتر بابک شادگان